Dlaczego aktywiści klimatyczni przyjmują radykalne postawy?

 

Wstęp

W obliczu narastającego kryzysu klimatycznego coraz więcej aktywistów decyduje się na radykalne środki w walce o ochronę środowiska. W tym artykule chciałbym zgłębić problem, radykalizacji aktywistów klimatycznych. Wyjaśnię, dlaczego przyjmują skrajne[1] postawy oraz, co chcą w ten sposób osiągnąć. Aby jednak zrozumieć ten temat, należy wyjaśnić, dlaczego aktywiści klimatyczni angażują się w walkę o klimat.

50 ton rocznie – tyle e-odpadów[2] produkuje rocznie człowiek (Schernikau 2020: 26). Liczba ta może budzić obawy, i to nie bez przyczyny. Takie zatruwanie planety Ziemi może skutkować wieloma negatywnymi konsekwencjami (2020:26). Nie jest to jednak jedyne zanieczyszczenie, które produkuje człowiek. Oprócz e-odpadów człowiek zatruwa Ziemię przez eksploatację chociażby produktów naftowych, węgla lub gazu (Schernikau 2020: 26). Używanie ich skutkuje emisją CO2 do atmosfery. Wspomniane przed chwilą paliwa kopalniane są główną metodą pozyskiwania energii — 80% (Schernikau 2020: 27). W tym kontekście można powiedzieć, że człowiek swoimi działaniami doprowadza do kryzysu klimatycznego. Bowiem skutki, do których może prowadzić zanieczyszczenie planety Ziemi, mogą być bardzo poważne.

Mowa jest chociażby o zmianie klimatu w wielu — jeśli nie wszystkich — zakątkach naszej planety. Średnia temperatura Ziemi (nieregularnie) rośnie od 1880 roku, a ostatnie dziesięciolecia przynoszą rekordy pod kątem temperatur (Kundzewicz 2011: 41). Przykładem może być lato 2022, które było najcieplejszym latem w historii Europy (Sopolińska 2023: 126). Choć dla wielu może brzmieć to nie najgorzej, to tak naprawdę, według naukowców, jest to spory problem. Przez ostatnie 150 lat średnia temperatura Ziemi wzrosła o 1°C (Matuszko 2022: 263). Na pierwszy rzut oka może wydawać się, że to niewiele, jednak już skutki tej zmiany są znaczące. Szacuje się, że do 2100 roku średnia temperatura Ziemi może wzrosnąć o kolejne 4°C (Kundzewicz 2011: 47). Prócz zmian w wyglądzie i temperaturach pór roku, może to doprowadzić do skrajnych warunków pogodowych. Mowa tu o huraganach, falach tsunami czy trzęsieniach ziemi (Sopolińska 2023: 127). Są to zdecydowanie jedne z bardziej efektownych skutków. Grożą nam jednak także powodzie lub fale upałów oraz wiele innych wydarzeń, które zdecydowanie mogą utrudnić życie ludziom (Kundzewicz 2011: 46). W najbardziej pesymistycznych prognozach mowa jest nawet o wyginięciu gatunku ludzkiego oraz większości życia na Ziemi (Gulla, Tucholska, Ziernicka-Wojtaszek 2020: 8).

Aktywiści klimatyczni działają, by nie dopuścić do (przed chwilą opisanych) możliwych konsekwencji zmian klimatycznych. Można jednak dostrzec, że część z nich używa metod niestandardowych, bardziej skrajnych. W tekście tym pochylę się nad tym, dlaczego aktywiści klimatyczni się radykalizują. Moim zdaniem aktywiści klimatyczni przyjmują radykalne postawy, by jak najbardziej zwrócić uwagę społeczeństwa na problemy klimatyczne. Mają świadomość, że o działaniach skrajnych będzie się najwięcej rozmawiało, a to sprawi, że temat kryzysu klimatycznego będzie na ustach ludzi. Chcą, by ich działania wpłynęły na życie jednostki oraz decyzje polityczne polityków. Za chwilę wytłumaczę, dlaczego aktywiści klimatyczni dążą do edukowania, budowania świadomości społecznej na temat zmian klimatycznych. Następnie podejmę się wyjaśnienia, dlaczego dochodzi do ich radykalizacji. Skupię się na ich działaniach skierowanych do społeczeństwa, następnie do polityków.

 

 

Rozwinięcie

Aktywiści klimatyczni zdają się być świadomi zagrażającego nam niebezpieczeństwa. Podejmują różne działania, by urzeczywistnić swój najważniejszy cel, jakim jest zredukowanie emisji gazów cieplarnianych lub nawet zahamowanie ich ilości do 0 ton rocznie (Gates 2021: 9). Niektóre ruchy są bardziej łagodne — sprowadzają się do działań, które moim zdaniem można nazwać jako pokojowe. Przykładowo działalność internetowa aktywistów klimatycznych często opiera się na publikowaniu postów na Facebook’u, które mają charakter informacyjny — przedstawiają konsekwencje globalnego ocieplenia na skale krajową lub globalną (Vu i in. 2021: 102). Nie mają na celu być kontrowersyjne, ale edukacyjne. Można jednak dostrzec, że w dyskursie publicznym szczególną uwagę ludzi przyciągają działania aktywistów, którzy charakteryzują się większą radykalnością. W tym przypadku mowa jest o działaniach bardzo widocznych, często utrudniające życie innym.

Aby wykazać, że świadomość ludzi o zmianach klimatycznych jest związana ze strachem spowodowanym tymi zmianami, przedstawię wyniki badania Europejskiego Systemu Statystycznego (ESS) pod tytułem "Welfare attitudes, Attitudes to climate change". To powiązanie wyjaśnia, dlaczego aktywiści klimatyczni chcą zwracać uwagę ludzi na tematy ekologiczne. Bożena Gulla, Kinga Tucholska oraz Agnieszka Ziernicka-Wojtaszek podają, że emocja strachu może motywować ludzi  do zachowań proekologicznych oraz rygorystycznego dbania o klimat (2020: 28). Według badania ESS, osoby, które uważają, że klimat definitywnie się zmienia, w 44,7% wyrażają lekkie obawy przed zmianami klimatycznymi, a 39,8 % czuje duże obawy przed zmianami klimatycznymi. Natomiast osób, które uważają, że klimat raczej się nie zmienia oraz czują duże obawy przed zmianami klimatycznymi, jest zaledwie 10%. O wiele więcej, gdyż 58,3% czuje niewielkie obawy przed zmianami klimatycznymi. Przedstawione jest to na Rysunku nr. 1. [PC1] Podsumowując, świadomość ludzi o zmianach klimatycznych powoduje strach, on natomiast motywuje do przyjmowania proekologicznych postaw.

 

Rysunek 1: ESS round 8 2016. Welfare attitudes, Attitudies to climate change

Aktywiści klimatyczni zdają się być tego świadomi. Według badania przeprowadzonego przez Piotra Kocybę, Małgorzatę Lukaniow oraz Grzegorza Piotrowskiego wynika, że najważniejszą motywacją uczestników strajków klimatycznych jest uświadamianie ludzi o problemie klimatu.  Aż 80% osób obecnych na strajku klimatycznym wskazało to jako powód swojej obecności tam. Warto zaznaczyć, że była to najczęściej udzielana odpowiedź (Kocyba, Łukaniow, Piotrowski 2020: 91).

Dwa powyżej przedstawione badania tłumaczą, dlaczego aktywiści klimatyczni dążą do uświadamiania ludzi na tematy ekologiczne. Pokazują one także to, dlaczego aktywiści klimatyczni mogą się radykalizować. Chcąc zwrócić uwagę społeczeństwa na tematy ekologiczne, mogą dążyć do coraz to bardziej widocznych działań, by być jak najbardziej skutecznymi (Mytych 2022: 406). Mają świadomość, że skrajne akcje, jak na przykład oblanie zupą pomidorową obrazu Van Gogh’a, zwrócą uwagę ludzi na nich oraz ich cel — zdecydowanie bardziej niż publikując post na Facebook’u (Adolfsson 2023:20).

Przedstawię teraz kolejny powód radykalizowania się aktywistów klimatycznych, jakim jest tworzenie się perspektywy „My” i „Oni”. Joanna Grzymała-Moszczyńska oraz Katarzyna Jaśko w swoim tekście „Psychologia aktywizmu klimatycznego” przedstawiają różne metody mające na celu nakłonić ludzi do przyjęcia postawy korzystnej dla walki ze zmianami klimatycznymi. Autorki proponują doinformowywanie społeczeństwa, z jakimi konsekwencjami może wiązać się zła sytuacja klimatyczna planety Ziemi. Podczas czytania tego artykułu można jednak odnieść wrażenie, że Grzymała-Moszczyńska i Jaśko przyjmują stronę aktywistów klimatycznych i dają im porady[3]. Osoby, które nie wspierają walki ze zmianami klimatycznymi są natomiast klasyfikowane, grupowane pod kątem ich stosunku do zmian klimatycznych. Metody które autorki proponują do nakłaniania ich na swoją rację, są dostosowane pod grupę do której należą. Można odnieść wrażenie, że aktywiści klimatyczni (w tym przypadku autorki artykułu) interpretują swoją sytuację jako „My” — postrzegani przez społeczeństwo jako „(…) osoby pełne wściekłości, głośne czy agresywne” (Grzymała-Moszczyńska, Jaśko 2022: 612), zaś ludzie niewspierający walki ze zmianami klimatycznymi to „Oni” — osoby nieprzekonane, które trzeba przekonać (Grzymała-Moszczyńska, Jaśko 2022). Tworzenie się takiej perspektywy może prowadzić do radykalizacji, ponieważ nasila poczucie zagrożenia i konieczności bardziej skrajnych działań w celu obrony swoich wartości oraz celów.

Powyższa część pokazuje, że aktywiści klimatyczni, chcąc wpływać na świadomość społeczeństwa, mogą — nawet nieświadomie — odbierać swoją działalność jako walkę „z” kimś (osobami niewspierającymi walki ze zmianami klimatycznymi), zamiast „o” coś (o zatrzymanie zmian klimatycznych). Może być to kluczowe w kontekście radykalizowania się aktywistów. Stefan Florek, Bożena Gulla oraz Przemysław Piotrowski dostrzegają, że walka z kimś (grupą lub jednostkami) jest jednym z czynników radykalizacji. „Trzecie stadium radykalizacji odnosi się do przypisywania konkretnym osobom lub grupom odpowiedzialności za sytuację niezgodną z oczekiwaniami ekstremistów (…) Borum określa ten etap słowami »to wasza wina«” (Florek, Gulla, Piotrowski 2019: 79).

Odnoszę wrażenie, że chęć dotarcia z przekazem do osób niewspierających walki ze zmianami klimatycznymi — w nawiązaniu do wspomnianej wcześniej perspektywy „My” i „Oni — może nakreślać w ich oczach pewne grupy jako „sojuszników”, zaś resztę za „przeciwników”.  Tworzenie się podziałów może paradoksalnie jedynie szkodzić sprawie, o którą walczą aktywiści klimatyczni. Paweł Skarzyński w swoim tekście „Misja ekologiczna” dostrzega, że w działaniach proekologicznych istotna jest współpraca całego społeczeństwa, by można było wprowadzić zmiany korzystne dla sprawy (2023: 223). Można wywnioskować zatem, że jeśli poprzez tworzenie się podziałów, sytuacja klimatyczna nie polepsza się, to w aktywistach klimatycznych tworzy się niezadowolenie. Poczucie nieskuteczności może natomiast prowadzić do radykalizacji działań aktywistów (Mytych 2022: 406).

Warto jednak nadmienić, że podobne rozróżnienie na „My” i  „Oni” jest obecne także w przypadku przeciwników aktywistów klimatycznych. Działacze na rzecz klimatu są nawet nazywani wartościująco liberałami oraz bezpośrednio — przeciwnikami (Adolfsson 2023:24). Katarzyna Jaśko dostrzega, że:

„(…) badania nad percepcją aktywistów i aktywistek (…) pokazują, że są oni często odbierani negatywnie i oceniani przez pryzmat stereotypów. Przykładowo, typowy aktywista środowiskowy kojarzony jest z naiwnością i wojowniczością, a jego stereotypowy obraz to tulący się do drzew wegetarianin, który w dodatku niekoniecznie dba o higienę osobistą” (Jaśko 2021: 74).

 Świadomość o byciu postrzeganym w ten sposób przez społeczeństwo, z pewnością może wzbudzić gniew w aktywistach klimatycznych. Gniew natomiast jest kolejnym powodem radykalizowania swoich postaw, co omówię dokładniej w późniejszej części tekstu (Gulla, Tucholska, Ziernicka-Wojtaszek 2020: 30).

W poprzednich fragmentach skupiłem się na radykalizowaniu się aktywistów klimatycznych spowodowanym chęcią zbudowania świadomości społecznej na temat zmian klimatycznych. Teraz poruszę problem radykalizacji wynikającej z pragnienia wywarcia wpływu na decyzje polityczne podejmowane przez polityków. Według Skarzyńskiego, w walce ze zmianami klimatycznymi niezwykle istotne są decyzje polityczne państw. Bez inwestowania państw w walkę ze zmianami klimatycznymi, skutki globalnego ocieplenia mogą być nieuchronne (Skarzyński 2023: 220-224). Aktywiści klimatyczni mają różne metody do nakłaniania polityków  do proekologicznych decyzji politycznych. Mowa tu o przykładowo pisaniu petycji, chodzeniu na marsze proekologiczne lub głosowaniu na odpowiednich polityków w wyborach (Gulla, Tucholska, Ziernicka-Wojtaszek 2020: 128). Benjamin Bowman oraz Sarah Pickard w ramach badania przeprowadzili wywiady z aktywistami klimatycznymi obecnymi na dwutygodniowym proteście Extinction Rebellion w Londynie w październiku 2019 roku. Według autorów „Wielu z nich opisywało swoje działania w kategoriach pozytywnego pokoju, tj. niestosowania przemocy, życzliwości, troski i sprawiedliwości, aby wyrazić swój sprzeciw jako pozytywne zachowanie obywatelskie.” (Bowman, Pickard 2021: 494).

Przedstawiłem przed chwilą metody pokojowego protestu, które mają na celu nakłonienie polityków do przyjęcia polityki proekologicznej. Dostrzegam jednak, że i one wpływają na radykalizację aktywistów klimatycznych. Warto przede wszystkim zwrócić uwagę na to, że wielu aktywistów klimatycznych dostrzega, że „grzeczne” metody aktywizmu nie przynoszą rezultatów (Mytych 2022: 406). Naturalnym jest więc, że jeśli dana metoda nie działa, osoba czująca presję nadchodzących skutków zmian klimatycznych, będzie szukała innej ścieżki aktywizmu — często radykalnej. Szczególnie jeśli przyświeca im wizja wyginięcia gatunku ludzkiego. Według Gulli, Tucholskiej oraz Ziernickiej-Wojtaszek takie poczucie zagrożenia może skutkować walką o przetrwanie. Jest to ewolucyjny mechanizm, który motywuje ludzi do działania (2020: 100). Aktywiści uważają, że przykładowe oblanie drogocennego obrazu zupą jest usprawiedliwione, jeśli w ten sposób uda im się zwrócić uwagę polityków na cel, o który walczą (Mytych 2022: 406).

Ważnym powodem radykalizowania się aktywistów klimatycznych, jest pojawienie się emocji gniewu spowodowaną obwinianiem osób odpowiedzialnych za katastrofę klimatyczną. „Jeśli jednak odpowiedzialnością za zaistniały stan rzeczy obciążani są inni ludzie, to do nich kierowane są negatywne emocje. Mogą dotyczyć rządów państw, polityków (…)”  (Gulla, Tucholska, Ziernicka-Wojtaszek 2020: 30). Polityka to temat, który budzi wiele emocji, szczególnie jeśli zaangażowane w nią osoby czują się ignorowane. Warto zwrócić uwagę, że gniew może przerodzić się w faktyczne agresywne działania wobec innych (Gulla, Tucholska, Ziernicka-Wojtaszek 2020: 30).

Wyrażanie gniewu wobec drugiej osoby skutkuje natomiast tym, że druga strona zaczyna czuć podobne emocje (Gulla, Tucholska, Ziernicka-Wojtaszek 2020: 31). Jest to niebezpieczne dla celów aktywistów klimatycznych, zarówno pod kątem chęci wpływania na jednostkę oraz polityków. Osoby niewspierające działań aktywistów klimatycznych w przypadku czucia złości do nich, nie będą chętni do zmian proponowanych przez aktywistów. Może to skutkować tym, że aktywiści klimatyczni ponownie nie będą widzieć rezultatów swoich działań, co może skutkować ich radykalizowaniem się.

 

 

Zakończenie

Radykalizacja aktywistów klimatycznych, mimo swoich kontrowersji, jest wyrazem desperacji i głębokiego zaniepokojenia o przyszłość planety Ziemi.  Aktywiści próbując zwrócić uwagę społeczeństwa i polityków na problem, często wybierają skrajne metody, które, choć kontrowersyjne, mają na celu wywołanie reakcji i zmiany. Często dzieje się tak, gdyż zaczynają postrzegać osoby niewspierające walki ze zmianami klimatycznymi jako przeciwników, którzy dodatkowo mają złe zdanie o samym aktywistach. Aktywiści klimatyczni radykalizują się przez poczucie narastającego gniewu spowodowanego brakiem zmian w przekonaniach ludzi oraz brak zmian proekologicznych w polityce państw. Chęć zwrócenia uwagi na problem zmian klimatycznych jest tak duży, że aktywiści klimatyczni dokonują rzeczy najbardziej widocznych i kontrowersyjnych, by jak najwięcej rozmawiało się o aktywistach i ich postulatach. 

Jednakże, skuteczność metod zradykalizowanych aktywistów jest dyskusyjna. Skrajne działania mogą prowadzić do polaryzacji społeczeństwa i utrudniać dialog, który jest niezbędny do wprowadzenia zmian. Ważne jest, aby zarówno aktywiści, jak i przeciwnicy ich działań znaleźli wspólną płaszczyznę do rozmowy i współpracy. Tylko poprzez zjednoczenie sił, zrozumienie wzajemnych perspektyw i otwartość na kompromisy można efektywnie przeciwdziałać zmianom klimatycznym.

 

 

Bibliografia

Adolfsson E.T., 2023, Climate Activism and Media: A Critical Discourse Analysis on Activists’ Tomato Soup Attack on Van Gogh’s Sunflower, Malmo, Malmö University.

Bowman B., Pickard S., 2021, Peace, protest and precarity: making conceptual sense of young people’s non-violent dissent in a period of intersecting crises, „Journal of Applied Youth Studies”, nr 4(5), s. 493-510.

European Social Survey European Research Infrastructure (ESS ERIC), 2016,  ESS round 8 - 2016. Welfare attitudes, Attitudes to climate change, Norwegian Agency for Shared Services in Education and Research, https://doi.org/10.21338/NSD-ESS8-2016.

Florek S., Gulla B., Piotrowski P., 2019, Radykalizacja: konteksty psychologiczne, Kraków: Uniwersytet Jagielloński: Biblioteka Jagiellońska.

Gates B., 2021, Jak ocalić świat od katastrofy klimatycznej, Warszawa: AGORA S.A.

Grzymała-Moszczyńska J., Jaśko K., 2022,  Psychologia aktywizmu klimatycznego, [w:] Za pięć dwunasta koniec świata.  Kryzys klimatyczno-ekologiczny głosem wielu nauk, red. Jasikowska K., Pałasz M., Kraków: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie: Biblioteka Jagiellońska, s. 609-634.

Gulla B., Tucholska K., Ziernicka-Wojtaszek A., 2020, Psychologia kryzysu klimatycznego, Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Biblioteka Jagiellońska.

Jaśko K., 2021, Aktywizm młodych: spontaniczność vs. zinstytucjonalizowanie, online vs. offline, powody radykalizacji, [w:] Młodzi dorośli: identyfikacje, postawy, aktywizm i problemy życiowe, red. K. Skarżyńska, Warszawa: Instytut Problemów Współczesnej Cywilizacji im. Marka Dietricha, s. 67-81.

Kocyba P., Łukianow M., Piotrowski G., 2020, Młodzieżowe strajki klimatyczne w Polsce: kto protestuje i dlaczego?, „Miscellanea Anthropologica et Sociologica”, nr 21(4), s. 77-95.

Kundzewicz Z. W., 2011, Zmiany klimatu, ich przyczyny i skutki: obserwacje i projekcje, „Landform Analysis”, nr 15, s. 39-49.

Matuszko D., 2022,  Klimat tu i teraz, [w:] Za pięć dwunasta koniec świata.  Kryzys klimatyczno-ekologiczny głosem wielu nauk, red. Jasikowska K., Pałasz M., Kraków: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie: Biblioteka Jagiellońska, s. 259-316.

Mytych J., 2022, Sztuka/przetrwania. Dlaczego aktywiści klimatyczni atakują dzieła sztuki?, „Relacja z międzyuczelnianej debaty eksperckiej. Zarządzanie w kulturze”, nr 23(4), s. 405-408.

Schernikau L., 2020, Kryzys klimatyczny: co teraz?, „Przegląd Górniczy”, sierpień, nr 8, s. 26-30.

Shahabuddin M. i in., 2022, A review of the recent development, challenges, and opportunities of electronic waste (e-waste), „International Journal of Environmental Science and Technology”, nr 20, s. 4513–4520.

Skarzyński P., 2023, Misja ekologiczna, [w:] Młody Almanach 2023/2024, red. J. Żakowski, Warszawa: Fundacja Collegium Civitas, s. 219-226.

Sopolińska K., 2023, Kryzys klimatyczny, katastrofy naturalne, kobiety, „Alcumena. Pismo Interdyscyplinarne”, 1 marzec, nr 2 (14), s. 125-133.

Vu H., i in., 2021, Social Media and Environmental Activism: Framing Climate Change on Facebook by Global NGOs, „Science Communication”, nr 43(1), s. 91-115.

---

[1] Użyłem słowa „skrajność”, ponieważ część aktywistów klimatycznych odchodzi od tradycyjnych form protestu na rzecz bardziej radykalnych, mających na celu zwrócić uwagę ludzi na działania aktywistów.

[2] „Odpady elektroniczne są przede wszystkim opisywane jako odpady wytwarzane przez wszystkie części i elementy sprzętu elektronicznego i elektrycznego (EEE), które zostały wyrzucone bez zamiaru ponownego użycia” (Shahabuddin, i in. 2022: 4513).

[3] Autorki posługują się językiem, który sugeruje ich sympatię oraz identyfikację ze środowiskiem aktywistów klimatycznych. Przykładem może być zdanie: "Do jakich zatem aspektów interesu własnego możemy się odwołać, chcąc przekonać kogoś, że zmiany klimatu są poważnym problemem?" (Grzymała-Moszczyńska, Jaśko 2022: 617).